Αναδημοσίευση από την Φωνή της Αλήθειας #36, 22/06/2024, σ. 3-4

Στις 14-25 Φλεβάρη του 1956 πραγματοποιήθηκε το 20ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. Το συνέδριο αυτό κατέληξε σε μία σειρά αποφάσεις με χαρακτηριστικότερη την λεγόμενη «αποσταλινοποίηση», η οποία επίσημα αφορούσε την καταπολέμηση φαινομένων προσωπολατρείας.

Για να μπορέσουμε να αναλύσουμε το ζήτημα του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ θα πρέπει να μελετήσουμε όχι μόνο την ιστορία αλλά και να επιχειρήσουμε μία κοινωνιολογική προσέγγιση στην σοβιετική κοινωνία της εποχής εκείνης.

Τα βασικότερα τα οποία οφείλουμε να ξεχωρίσουμε είναι: α) ανάπτυξη της παραγωγής μετά την μεγάλη καταστροφή που δέχτηκαν παραγωγικές δυνάμεις κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (του λεγόμενου «Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου», όπως χαρακτηριζόταν από την ΕΣΣΔ). Η οικονομική ανάπτυξη αυτή έχει οδηγήσει, παράλληλα, σε ενίσχυση της μικρής εμπορευματικής παραγωγής στον αγροτικό τομέα. Η ενίσχυση αυτής της παραγωγής ενίσχυσε και μία άτυπη (μαύρη) αγορά, η οποία και συνέβαλλε στην διαμόρφωση μίας νέας αστικής τάξης.

Πλάι σε αυτό το νεοαστικό στρώμα, ο ίδιος ο πόλεμος είχε επιφέρει μία χαλάρωση στα προαπαιτούμενα για οργάνωση κάποιου στο ΚΚΣΕ. Αυτό αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την ένταξη ατόμων που ήταν ακατάλληλα στο ΚΚΣΕ. Την ίδια στιγμή, η ύπαρξη διευρυμένου κύκλου επαγγελματικών στελεχών, απαλλαγμένων από τις υποχρεώσεις στην παραγωγή, διαμόρφωσε τις συνθήκες για έναν αριθμό καριεριστών να εισχωρήσουν στο ΚΚΣΕ, με επιδίωξη την καπιταλιστική παλινόρθωση.

Φυσικά, τα προαναφερθέντα προβλήματα δεν προέκυψαν μόνο από τον πόλεμο, αλλά υπήρχαν και νωρίτερα. Ήδη η μικρή εμπορευματική παραγωγή δεν είχε εξαλειφτεί αμέσως μετά την επανάσταση, αστικά στοιχεία που παρεισφρήσαν στο Κόμμα με την Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) δεν είχαν απομακρυνθεί, και υπήρχε καθυστέρηση στην πλήρη αντανάκλαση της νέας οικονομικής βάσης πάνω στο νέο και υπό διαμόρφωση κοινωνικό εποικοδόμημα.

Ενώ συντελούνταν αυτά στο οικονομικό επίπεδο, στο κοινωνικό διακρίνουμε διατήρηση υπολειμάτων του τσαρισμού (τάσεις προσωπολατρείας από τα κάτω), διατήρηση μικροαστικών αντιλήψεων από κομματικά μέλη και στελέχη, διατήρηση αντιδραστικών θεσμών όπως η εκκλησία. Παράλληλα, διατηρούνταν και ιδιοκτησιακές και εκμεταλλευτικές αντιλήψεις εντός της κοινωνίας. Παρέμεναν φαινόμενα πορνείας (αν και ελαττούμενα και παράνομα, εξακολουθούσαν να υπάρχουν) που καταμαρτυρούν συγκεκριμένες αντιλήψεις για το ζήτημα της ιδιοκτησίας πάνω στο σώμα της γυναίκας.

Αναφερθήκαμε παραπάνω στο ζήτημα της «προσωπολατρείας από τα κάτω». Τι σημαίνει αυτό, και πώς συνδέει (μελανά) την τσαρική με την σοσιαλιστική περίοδο; Κατά την τσαρική περίοδο, υπήρχε η αντίληψη ότι ο τσάρος ήταν απεσταλμένος του Θεού επί της γης. Αργότερα, με την σοσιαλιστική οικοδόμηση, μία ανάλογη πεποίθηση διατηρούταν, αλλά όχι με ευθύνη του Κομμουνιστικού Κόμματος, ούτε του Ι. Β. Στάλιν προσωπικά. Είναι φυσικό και αναμενόμενο και στην σοσιαλιστική – επαναστατική εξουσία και κοινωνία, να επικρατούν ακόμα παλιές αντιλήψεις, αντιλήψεις δηλαδή από την προεπαναστατική περίοδο. Για τον λόγο αυτό απαιτούνται σκληρά μέτρα που να αποσκοπούν στην εξάλειψη αυτών των αντιλήψεων με σημαντικά βήματα.

Σε ό,τι αφορά την ευθύνη του Στάλιν ως προς την προσωπολατρεία μπορούμε να πούμε αναμφίβολα ότι έχουμε αρκετά ιστορικά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο Στάλιν δεν ενέκρινε τέτοια φαινόμενα. Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε αρκετά τέτοια αποδεικτικά στοιχεία, αλλά θα αρκεστούμε στο εξής απόσπασμα επιστολής του στον Σατουνόφσκι: «Μιλάτε για την αφοσίωσή σας σε μένα (…) θα σας συμβούλευα να πετάξετε την αρχή της αφοσίωσης σε πρόσωπα. Αυτό δεν είναι μπολσεβίκικο. Να έχετε αφοσίωση στην εργατική τάξη, στο κόμμα της, στο κράτος της. Αυτό είναι αναγκαίο και καλό. Μα μην τα συγχέετε με την αφοσίωση σε πρόσωπα, με αυτό το κούφιο και άχρηστο διανοουμενίστικο μπιχλιμπίδι» (Ι.Β. Στάλιν, Άπαντα, τ.13, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, σελ. 21). Θα θέλαμε να δούμε ποια ατράνταχτα στοιχεία έχουν οι επικριτές του Στάλιν να παρουσιάσουν και να τα αντιπαραβάλουμε.

     Στην πραγματικότητα, όμως, το ζήτημα της «πρωσοπολατρείας» μικρή σημασία είχε για τους ρεβιζιονιστές. Γιατί, αυτοί δεν ήταν παρά μία μάζα γραφειοκρατίας: και βασικό γνώρισμα της γραφειοκρατίας είναι ότι δεν έχει άλλη ιδεολογία πέρα από την αναπαραγωγή της εξουσίας της. Όπως είδαμε παραπάνω, συνέτρεχαν πολλοί λόγοι που ευνοούσαν την «αποσταλινοποίηση» – μία επίθεση κατά του Σοσιαλισμού με όχημα την κριτική στις πολιτικές του Ι. Β. Στάλιν. Ο βασικότερος, όμως, εκ των λόγων αυτών ήταν η δημιουργία διαφόρων νεοαστικών στρωμάτων μετεπαναστατικά, τα οποία και είχαν συμφέρον από την παλινόρθωση. Αυτό ακριβώς μας διδάσκει την ανάγκη επαγρύπνησης, για την περιφρούρηση της επανάστασης με κάθε μέσο.